Thức cho sâm ngủ đông

Cuối tháng Tám là thời điểm những vườn sâm Ngọc Linh (xã Trà Linh – Nam Trà My) bắt đầu chín hạt. Bà con Xê Đăng lại tấp nập huy động nhân lực, vật lực để thu hoạch hạt sâm đưa vào tỉa mới ngay tại vườn. Đồng thời những cành, lá sâm cũng được tận thu đem đi bán nhằm đảm bảo cho củ sâm không bị suy nhược trong mùa đông. Trước đây do không cắt tỉa thân cành nên đến hết tháng 10 sâm mới rụi lá nên ảnh hưởng không nhỏ đến sức sinh trưởng của củ. Vì vậy mà hiện tại các vườn sâm Ngọc Linh đã không còn một cành lá nào mọc trên đất. Sau khi thu hoạch hạt và cắt lá xong, bà con Xê Đăng tiến hành lấy cây lau che phủ một lớp khá dày trên các luống sâm. Mục đích là nhằm giữ ẩm cho củ và chống xói mòn do mưa lũ gây ra. Tiếp đó là tập trung huy động nhân công tiến hành dọn dẹp các rãnh luống để cho nước mưa dễ tiêu thoát, tránh tình trạng tràng qua các luống cuốn trôi củ sâm hoặc gây úng thối củ. Người trồng sâm Ngọc Linh dày dạn kinh nghiệm như anh Nguyễn Văn Lượng ở Măng Lùng thì bỏ ra hơn 500 triệu đồng chuyển xi măng, cát sỏi lên xây kiên cố các luống rãnh để chống xói lở. Trong mùa mưa việc túc trực, canh gác bảo vệ vườn sâm hết sức gian nan, cực khổ. Các hộ gia đình phải thay nhau vào chốt canh gác, tuần tra 24/24. Ban ngày thì kiểm tra quanh vườn sâm rộng cả héc ta để kịp thời xử lý nước lũ xói lở, cây cối ngã đè lên luống sâm. Đêm đến thì phải tuần tra liên tục quanh vườn sâm để đuổi chuột lông đỏ chuyên ăn sâm, rồi chồn bay phá hoại hay kẻ trộm đột nhập nhổ sâm. Với thời tiết vùng Ngọc Linh mùa này rất khắc nghiệt. Ban đêm nhiệt độ xuống dưới 10 độ C và sương giăng mịt mù nên việc bảo vệ sâm gặp nhiều khó khăn. Già làng Hồ Văn Suốt ở nóc Tắc Ngo xã Trà Linh, năm nay tuy đã trên 70 tuổi nhưng vẫn phải vào chốt sâm tham gia công tác bảo vệ. Già Suốt bảo rằng sâm nó đắng cũng một phần là do mồ hôi, nước mắt của người trồng đổ vào đó. Đã gắn với nghiệp trồng sâm thì phải ăn ngủ với sâm, lo cho sâm như lo cho bản thân mình. Cây sâm bây giờ không phải là cây thoát nghèo mà chính là cây làm giàu cho dân làng. Nếu không có sâm thì dễ gì người Xê Đăng ở đây có được cuộc sống sung túc như hôm nay. Vậy nên chỉ cần sơ hở một chút là mất cả gia tài. Cũng theo già Suốt cho biết, chốt sâm của ông có hơn 10 hộ tham gia nên việc chia nhau trực cũng thuận tiện. “Hai hộ gia đình sẽ trực giữ sâm trong vòng 1 tuần, sau đó đến 2 hộ khác theo hình thức quay vòng. Ca trực của hộ nào để bị mất sâm thì phải đền cho những gia đình khác. Làm như thế thì mọi người mới có trách nhiệm bảo vệ” – già Suốt nói.

chăm sóc vườn sâm ngủ đông tại Tắc Ngo

Mùa mưa tình trạng trộm cắp sâm Ngọc Linh luôn xảy ra nhiều. Lợi dụng trời mưa, đêm tối nên kẻ xấu thường đột nhập vào các vườn nhổ sâm. Năm ngoái anh Hồ Văn Bộ ở Thôn 3 xã Trà Linh bị nhổ trộm hơn 5 ký sâm trên 10 năm tuổi, gây thiệt hại hơn 150 triệu đồng. Nguyên nhân là do các công nhân canh gác thiếu cảnh giác, bỏ đi soi ếch nên kẻ trộm lợi dụng cơ hội đột nhập. Khi cây sâm bước vào giai đoạn ngủ đông thì dân làng sẽ dùng que tre cắm ngay bên củ để làm dấu nhận dạng, tránh trường hợp dẫm đạp lên củ. Việc làm này vô tình để lại dấu vết cho kẻ trộm dễ dàng nhổ trộm. “Mười mấy năm đổ biết bao mồ hôi, nước mắt, công sức vào chăm bón, bảo vệ. Nhưng chỉ cần 30 phút đột nhập là kẻ trộm nhổ sạch sâm, gây thiệt hại lớn cho dân làng, có khi trắng tay chỉ sau một đêm mất cảnh giác” – anh Bộ cho biết.

Thường thì cái gì quý hiếm sẽ bị săn lùng, chiếm đoạt và sâm Ngọc Linh cũng nằm trong “danh mục” đó. Bởi 1 ký củ sâm tươi có giá bán hơn 30 triệu đồng. Theo như kinh nghiệm đúc kết qua 35 trồng sâm của ông Hồ Văn Du (xã Trà Linh) thì muốn trồng sâm thành công phải biết yêu sâm, quý sâm, chịu thương, chịu khó, ăn ở cùng sâm, biết hy sinh cho những luốn sâm được bình yên. 

Bây giờ cây sâm Ngọc Linh đã được Chính phủ phê duyệt thông qua đề án bảo tồn và phát triển trên diện tích 19.000ha. Đây vừa là cơ hội để người dân và doanh nghiệp làm giàu nhưng cũng kèm theo không ít thách thức trong việc bảo vệ, chăm sóc. Cho nên cần phải có chiến lược bảo vệ một cách nghiêm ngặt và khoa học với lực lượng chuyên nghiệp thì mới giúp cây sâm sinh trưởng tốt và để dân làng Xê Đăng không phải nơm nớp lo sợ tình trạng mất trộm mỗi khi màn đêm buông xuống.